فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری
سال ششم شماره 3 (پیاپی 17، پاییز 1390)

اقوام روزگار به اخلاق زنده اند قومی که گشت فاقد اخلاق، مردنی است بررسی زوایای مختلف «اخلاق» امری است گسترده و بسیار ضروری، زیرا بشر به طور فطری از خوبی ها و فضائل نیک و اخلاقی لذت می برد و از زشتی ها و رذائل اخلاقی بیزار است. با این حال، متاسفانه جهان در طول تاریخ، شاهد خودخواهی ها، جاه طلبی ها، تعصبات و جهالت های گروهی اندک و در مقابل، فقر و بی خانمانی مرگ گروه بزرگی از مردم بوده است.
آنچه ذهن اندیشمندان و پژوهشگران، مصلحان اجتماعی و اخلاق پژوهان را به خود مشغول نموده، آن است که چگونه می شود، بشری که فطرتا خواستار نیکی و کسب لذت های اخلاقی است، تا به این حد اسیر رذایل و زشتی های اخلاقی گردد؟ از این رو، عوامل مختلفی که در مسیر رشد شخصیت یک انسان و در جهت ترقی و پیشرفت یا برعکس سقوط و از هم پاشیدگی اخلاقی او تاثیر می گذارند، باید مورد بررسی قرار گیرند. عوامل تربیتی همچون خانواده، مدرسه و جامعه نیز هرکدام در جای خود قابل توجه هستند.
آنچه در این نوشتار مورد توجه قرار گرفته و به آن پرداخته شده است، بخش آموزشی یا همان «آموزش اخلاق» است و نه «آموزش اخلاقی» و یا «اخلاق در آموزش».

در خصوص اهمیت تصمیمگیری اخلاقی حسابداران رسمی در ارتقای اعتبار حرفه، این موضوع مطرح می گردد که چه عواملی باعث می شود تا ارزشهای اخلاقی حسابداران را ارتقاء بخشید. هدف از انجام این تحقیق بررسی این موضوع است که چه عواملی را می توان در تصمیم گیری حسابداران رسمی کشور با اهمیت شمرد. به بیان دیگر، حسابداران رسمی در پایبندی به اخلاق حرفه ای چه عواملی را دخیل می دانند.
از میان جامعه حسابداران رسمی کشور نمونه ای به تعداد 56 نفر به شیوه نمونه گیری گلوله برفی که برای این نوع مطالعات پیشنهاد شده، انتخاب گردید. برای گردآوری داده ها از روش مصاحبه با طرح سوالاتی در زمینه عواملی که بر تصمیمات اخلاقی حسابداران تاثیر می گذارد، استفاده شد. سوالات مصاحبه عمدتا بر اساس مبانی نظری تحقیق و با بهره گیری از نظر خبرگان و پیشکسوتان این رشته ساخته شد. پایایی همسانی درونی ابزار برابر90% و اعتبار منطقی آن توسط کارشناسان خبره، مطلوب گزارش گردید. از روش تم جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است.
با استفاده از روش تحلیل تم یافته های تحقیق نشان داد که قوانین و مقررات، ویژگی های فردی حسابدار رسمی، ویژگی های کار حسابرسی، و ویژگی های سازمان حسابرسی کننده از جمله عواملی هستند که می تواند بر تصمیمات اخلاقی حرفه ای حسابداران رسمی کشور تاثیر بگذارند.
ویژگی های فردی حسابدار رسمی، ویژگی های کار حسابرسی و ویژگی های سازمان حسابرسی کننده در کنار قوانین و مقررات از جمله عواملی هستند که حسابداران رسمی به آنها در تصمیمات اخلاق حرفه ای خود اشاره کرده اند. همچنین جامعه حسابداران رسمی ایران و موسسات حسابرسی می توانند آنها را در برنامه ریزی و نظارت سازمان های خود در اولویت قرار دهند.

از آنجا که سود یکی از مهمترین اقلام دخیل در تصمیمات سرمایه گذاری است بنابراین، رعایت ملاحظات اخلاقی از سوی مدیران مالی برای گزارش صحیح و قابل اتکا از اهمیت والایی برخوردار است. بررسی تحقیقات موجود نشان می دهد که تاکنون تحقیقی داخلی به بررسی تاثیر ابعاد اخلاقی مدیران مالی بر کیفیت سود گزارش شده توسط آنها نپرداخته است. از اینرو، هدف تحقیق حاضر بررسی میزان و نوع تاثیر ابعاد اخلاقی مدیران مالی بر کیفیت سود شرکتهاست.
روش تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ نحوه جمع آوری داده های مربوط به ابعاد اخلاقی مدیران مالی، توصیفی – پیمایشی و درخصوص داده های کیفیت سود، توصیفی(استخراج داده ها از صورتهای مالی شرکتها) است. در این تحقیق با استفاده از داده های 85 شرکت بورسی و الگو معادلات ساختاری مبتنی به روش حداقل مربعات جزئی، الگوی علی تاثیرگذاری بعد اخلاقی آرمانگرایی بر کیفیت سود ارائه شده است.
نتایج تحلیل آماری نشان می دهد که بعد اخلاقی آرمانگرایی مدیران بر کیفیت سود گزارش شده توسط آنها تاثیر مثبت دارد و 56% تغییرات این متغیر را تبیین می نماید.
کیفیت سود شرکتها تحت تاثیر مستقیم دیدگاه اخلاقی مدیران آنهاست. بعلاوه، نتایج تحقیق، تاکید بر آثار دو متغیر قابل بررسی در تبیین تاثیر دیدگاه اخلاقی مدیران مالی بر کیفیت سود دارد. اندازه شرکت، برکیفیت سود شرکتهای دارای مدیران مالی با دیدگاه آرمانگرا اثر بازدارنده دارد و نسبت بدهی های غیر جاری به دارایی ها، دارای نقش تقویت کننده در این رابطه می باشد.

فناوری اطلاعات مهمترین ابزار راهبردی صحیح جوامع امروزی به شمار می آید که می تواند به مشارکت موثرتر و شفافتر شهروندان کمک کند. بر همین اساس طی این پژوهش، نقش فناوری اطلاعات در بهبود پاسخگویی به مشتریان مورد بررسی قرار گرفت.
روش پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی بود و جامعه آماری پژوهش را کلیه مدیران و کارکنان شعب یک بانک در شهر اصفهان تشکیل می دادند. از جامعه آماری مذکور تعداد 269 نفر با استفاده از جدول مورگان به دست آمد و با استفاده از روش طبقه بندی تصادفی برای پاسخگویی به پرسشنامه های پژوهش انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه ای محقق ساخته با 27 سوال و ضریب اعتبار 88% بود. داده های حاصل از پرسشنامه پژوهش با استفاده از روش های آمار توصیفی و برآورد فاصله ای آزمون t تک متغیره، آزمون t مستقل، تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون توکی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
نتایج حاکی از آن بود که استفاده از فناوری اطلاعات (تلفن و دورنگار، رایانه و خدمات بانکداری الکترونیک) پاسخگویی در بانک را افزایش می دهد. همچنین بین دیدگاه کارکنان و مدیران از لحاظ جنسیت، مدرک تحصیلی و سنوات خدمت پیرامون نقش فناوری اطلاعات در بهبود پاسخگویی تفاوت معناداری وجود دارد.
نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که فناوری اطلاعات با نظارت هدفمند و دقیق مدیران ارائه به موقع و سریع گزارشها در سلسله مراتب، سرعت در پاسخگویی به شکایات مشتریان، تخصیص بهینه منابع، دسترسی سریع مشتریان به اطلاعات بانکیشان موجب بهبود پاسخگویی و در نتیجه کاهش فساد اداری می گردد.

مبارزه با اشکال مختلف فساد اداری در نهادهای مختلف اجتماعی در طی دهه گذشته مطمح نظر مجامع بین المللی و دولتها برای تحقق اهداف حکمرانی مطلوب از جمله شفاف سازی، مسوولیت پذیری و پاسخگویی قرار گرفته است. در این میان تشخیص، پیشگیری و مبارزه با فساد اداری در نظام آموزشی به دلیل وسعت، ماهیت، حساسیت و پیچیدگی های آن با مشکلات جدی مواجه است، از این رو به نظر می رسد واکاوی جوانب مختلف مفهوم فساد اداری در نظام آموزشی با مدد از تجارب بین المللی در تحقق اهداف مذکور مفید باشد.
پژوهش حاضر از نوع توصیفی- کتابخانه ای بوده است که اطلاعات آن از طریق بررسی اسناد و مدارک موجود مرتبط و به شیوه استنادی، گردآوری و با توجه به سووالات پژوهش، تدوین شده است.
فساد اداری در بخش آموزش دولتی به معنای استفاده نظام مند از اختیارات دولتی برای کسب منافع شخصی است که اثری قابل توجه بر مقوله های دسترسی به نظام آموزشی، کیفیت آموزش، برابری در بهره مندی از فرصتهای آموزشی دارد که این امر می تواند در سطوح مختلف وزارتخانه ای، استانی یا مدرسه ای و در قالب اختلاس، رشوه، تخلف، اخاذی، پارتی بازی رخ بدهد که نمونه های آن را می توان در حیطه های ساخت مدارس، استخدام، ارتقاء، انتصاب، رفتار و سلوک کادر آموزشی، تامین و توزیع مواد و تجهیزات آموزشی و غیرآموزشی، تخصیص وجوه ویژه، امتحانات و مدارک تحصیلی مشاهده کرد.
برای پیشگیری و مبارزه با فساد اداری در نظام آموزش دولتی باید ضمن شناسایی مولفه ها، اشکال و حوزه های فساد اداری، به ایجاد و حفظ سامانه هایی شفاف در تصویب قوانین مرتبط، تقویت توانمندی های اداری برای افزایش مسوولیت پذیری و افزایش مشارکت ذی نفعان همت گماشت.

گسترش استفاده از اینترنت به عنوان یک آزمایشگاه تحقیقاتی جهان گستر و رسانه ای در خدمت فعالیتهای پژوهشی، موجب پیدایش موضوعات و مسائل اخلاقی و حقوقی نوظهور و متعددی گردیده است. این مقاله در نظر دارد به طور خاص ماهیت چنین مشکلات و مسائلی را که بعضا مسائلی گشوده می باشند، تبیین و تصریح نماید که شناخت و بررسی ماهیت آنها را مقدم بر هر راهکار عملی می پندارد.
ابتدا اخلاق پژوهش به عنوان زیرمجموعه ای از اخلاق کاربردی و نیز شاخه ای از اخلاق حرفه ای معرفی می شود، سپس ورود به قلمروی مجازی به منزله ظهور رویکرد نوینی به فعالیتهای پژوهشی مطرح شده و اخلاق پژوهش در پرتو این قلمروی نوین بررسی می گردد. در ادامه به طرح پیامدهای اجتماعی ناشی از فناوری اطلاعات و ارتباطات و تاثیر آنها بر اخلاق پژوهش در فضای مجازی پرداخته می شود. سپس چهار اصل شاخص در هدایت اخلاقی پژوهشها به طور کلی معرفی می شوند؛ خودمختاری، بخشش، انصاف و مالکیت معنوی. در ادامه، با مقایسه میان مسائل اخلاق پژوهش در جهان مادی و جهان مجازی، به طور مشروح به برخی از موضوعات و مسائل اخلاقی در پژوهشهای مجازی پرداخته می شود.
هدایت اخلاقی و به کارگیری اصول حمایت از افراد و موضوعات انسانی در پژوهشهای مجازی پیچیدگی های خاص خود را دارد؛ بر این اساس و در پایان به برخی از این مشکلات اخلاقی مشخص و متمایز، اشاره می شود که عبارتند از: به مخاطره افتادن حریم شخصی و محرمانگی، عدم شناسایی هویتها به سبب استفاده از هویت های مستعار، دریافت رضایت آگاهانه توسط محققان، تعیین رهنمودهای اخلاقی جهان شمول، تاثیر شکاف رقومی، و تاثیر عدم تماس چهره به چهره بر پژوهش مجازی.

مسائل زیست محیطی ایجاد کننده بحرانهای گسترده زیست محیطی پذیرفته شده ای در سطح جهان هستند که علم به تنهایی برای حل مسائل زیست محیطی کافی نخواهد بود. شواهد موجود نشان می دهد رابطه کشاورزان با زمین موجب آگاهی عمیق آنان از چرخه های طبیعی، قدردانی از طبیعت زیبا و احساس مسوولیت در قبال آن است.
این تحقیق با هدف سنجش اخلاق زیست محیطی روستاییان اوزینه استان گلستان به اجرا در آمده است. روش تحقیق توصیفی و از نوع پیمایشی بوده است. جامعه آماری شامل 55 زن و 200 مرد روستایی ساکن در اوزینه استان گلستان بوده اند که از این تعداد با استفاده از جدول مورگان و اعمال روش نمونه گیری تصادفی ساده، 49 زن و 131 مرد روستایی انتخاب شده اند. برای بررسی اجزای تشکیل دهنده ابزار اندازه گیری، روایی محتوا با نظرخواهی از استادان ترویج و آموزش کشاورزی انجام شده است. محاسبه اعتبار با تکمیل 30 پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ محاسبه و مقدار آن 84/0 به دست آمده است.
نتایج حاصل از آزمون همبستگی نشان داد رابطه معنی داری بین متغیرهای مستقل تعداد اعضای باسواد خانواده، میزان استماع رادیو و تماشای تلویزیون، تعداد اعضای خانواده و تعداد دام و میزان برخورداری آنان از اخلاق زیست محیطی وجود دارد. همچنین رابطه معنی داری بین متغیرهای مستقل، میزان شرکت پاسخگویان در دوره های آموزشی، میزان تماس آنان با مروج و میزان برخورداری آنان از اخلاق زیست محیطی وجود دارد.
نتایج این تحقیق بیانگر وجود نوعی تعهد اخلاقی برای حفظ محیط زیست نزد هر دو گروه زنان و مردان روستایی است؛ از این رو توجه به طرح مباحث زیست محیطی در آموزشهای رسمی، سوادآموزی و ترویجی خاص آنان، تولید برنامه های رادیویی و تلویزیونی، توجه به مشارکت زنان روستایی در برنامه های حفظ محیط زیست مورد پیشنهاد است.

دانش امروزی بشر به چنان پیشرفتی دست پیدا کرده است که در حوزه های مختلف علمی از پزشکی تا کشاورزی و صنعت قادر به دستورزی ژنتیکی و خلق موجودات جدید با اهداف مختلف می باشد. بنابراین، امروزه به عصری وارد شده ایم که با دستورزی کدهای ژنتیکی موجودات مختلف و یا مهندسی موجودات کاملا جدید، تعامل ما با جهان طبیعت در حال تغییر است.
همانند هر فناوری نوظهور، نگرانی، ترس و جنبه های اخلاقی در مهندسی ژنتیک هم مطرح است. برخی از این نگرانی ها مبنای درستی داشته و مربوط به مخاطرات احتمالی و جنبه های احتیاطی این فناوری است در حالی که سایر نگرانی ها نتیجه اطلاعات نادرست، تعصبات مذهبی، یا هیجانات اجتماعی می باشد. بسیاری از مخالفان از این نگرانند که استفاده از این فناوری جدید در زندگی گیاهان و جانوران و حتی انسان دخالتهای ناروائی بکند و یا آثار سوئی بر سلامت انسان و محیط زیست بگذارد. با توجه به جوان بودن این فناوری و امکانات فراوانی که در جهت بهبود شرایط و اوضاع زندگی بشری به همراه دارد، ارزیابی دقیق جنبه های اخلاقی می تواند آینده دوران مهندسی ژنتیک را بیمه نماید. در صورتی منافع مهندسی ژنتیک بیش از مخاطراتش خواهد بود که نظارت کافی بر روی آن صورت گرفته و نگرانی های اخلاقی مربوط به آن از جمله کرامت، پیامدهای خطرناک، و عدالت مورد توجه باشد.
قانونگذاران و مسوولان ذیربط نباید قوانینی وضع نمایند که بی دلیل به کارگیری مهندسی ژنتیک را محدود نماید. این فناوری نباید به طور کامل ممنوع و یا متوقف شود بلکه باید به طور عادلانه ای مدیریت شود تا جامعه از مزایای بیشمار آن بهره مند گردد.

علم جغرافیا عبارت است از بررسی رابطه متقابل انسان با محیط با شرط حفظ سلامتی محیط زیست. ویژگی های انسانی، اصولی بر خود حاکم دارد همانگونه که محیط پیرامون نیز چنین است با این تفاوت که اصول حاکم بر محیط پیرامونی جبری و تابعی از اصول خلقت است، ولیکن بر اصول انسانی علاوه بر رفتارهای غریزی و جسمی، قواعدی متکی بر تعقل و تفکر تفوق داشته و حکمفرمایی می کند و همین قاعده باعث تمایز انسان با سایر موجودات شده است که عمیقا از اصول اخلاقی بوده و به فطرت پاک و اندیشه های او بازگشت نموده و از آن پیروی می کند.
جغرافیا به عنوان یک علم چند وجهی باعث شده تا توجه جغرافیدانها را به ساختمان و روابط متقابل دو سامانه معطوف می سازد. سامانه بوم شناختی که مردم و محیطشان را به هم می پیوندند و سامانه فضایی که نواحی را ضمن مبادله پیچیده جریانها به یکدیگر مربوط می سازد. بعضی اوقات، دانشمندان زمین را به عنوان خانه انسان مطالعه می کنند. تعبیر خانه، دارای بار اخلاقی امنیتی، اجتماعی و محیطی بوده و تعهد انسان را به موضوع افزون می سازد. حال تلفیق علم طب که ریشه ای انسانی دارد و به نوعی خود دارای بار امنیتی، اجتماعی و محیطی بوده و وجوه مشترک آن با علم جغرافیا، علت توجه و پرداخت مقاله به مضامین مربوط به آن است.
پژوهش به روش کتابخانه ای و بهره جویی از پایگاه های اطلاعاتی و مجلات تخصصی انجام شده است.
در این مقاله ضمن پرداخت به یکی از اصول حاکم بر علم جغرافیا یعنی حفظ سلامتی محیط زیست، سعی شده تا عملکرد انسانی و رفتار اخلاقی حاکم بر محیط را با مصادیق گوناگون بیان نموده و با تاکید بر یکی دیگر از شاخه های علم جغرافیا یعنی جغرافیای پزشکی ضمن توجه به ترکیبی بودن آن به عنوان یک حلقه مفقوده، زمینه را برای رابطه منطقی و هدفداری که باید بین انسان با رفتارهای عقلانی و محیط با جبر غریزی برقرار باشد فراهم کرده به جریانی که بستر ساز اصول اخلاقی میان دو قطب است سوق دهد؛ و نیز مبین این موضوع باشد که رابطه انسان با محیط زیست با هدف سلامتی هر دو، دقیقا علمی با اصول و مشخصه های اخلاقی است. شاخه مهم جغرافیای پزشکی به عنوان یک حلقه مفقوده به رابطه منطقی که بایستی بین اصول اخلاقی انسان با محیط برقرار باشد اشاره می کند و به این نکته می پردازد که جغرافیای پزشکی با معرفی سلامت محیط و رابطه انسان به صورت عقلایی با محیط، دقیقا علمی با مشخصه های اخلاقی است.